Depresja w miejscu pracy. Jak ją rozpoznać?

Czym jest depresja i jaka jest zachorowalność?

Katarzyna, 35-letnia managerka w dziale HR, zawsze była osobą energiczną i zaangażowaną w swoje obowiązki zawodowe. Kierowała z sukcesami swoim zespołem i umiała zmotywować jego członków do wydajniejszej pracy. Z czasem zauważyła jednak, że coraz trudniej jest jej wstawać, a codzienne obowiązki zaczęły ją przytłaczać. Stres związany z terminami i oczekiwaniami firmy stał się nie do zniesienia, a nadgodziny sprawiały, że brakowało jej czasu na cokolwiek poza obowiązkami zawodowymi.

Aby poradzić sobie z napięciem, zaczęła zajadać stres słodyczami i sięgać po butelkę wina przed snem. W pracy unikała rozmów, czuła się przemęczona i coraz częściej myślała, że jej wysiłek nie ma sensu. Współpracownicy początkowo sądzili, że to tylko chwilowe zmęczenie, jednak z czasem zauważyli, że Katarzyna coraz częściej bierze zwolnienia lekarskie, bywa rozdrażniona i ma trudności z koncentracją. To klasyczne objawy depresji w miejscu pracy – problemu, który dotyka nie tylko managerów, ale pracowników na każdym szczeblu.

Depresja to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się długotrwałym obniżeniem nastroju, utratą motywacji i energii oraz trudnościami w codziennym funkcjonowaniu.

Jak ją rozpoznać? By mówić o depresji czy epizodzie depresyjnym z klinicznego punktu widzenia, według ICD-11 (Międzynarodowej Europejskiej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych), przez co najmniej dwa tygodnie, musi wystąpić przynajmniej pięć z dziesięciu poniższych objawów:

1. obniżenie nastroju,
2. wyraźnie zmniejszone zainteresowanie lub przyjemność z aktywności,
3. zmniejszona zdolność do koncentracji i utrzymywania uwagi lub wyraźne niezdecydowanie,
4. przekonanie o niskiej wartości własnej lub nadmierne, nieodpowiednie poczucie winy,
5. beznadzieja w myślach o przyszłości,
6. nawracające myśli o śmierci, myśli samobójcze lub próby samobójcze,
7. znacząco zakłócony sen lub nadmierna ilość snu,
8. znaczące zmiany apetytu lub wagi,
9. pobudzenie lub opóźnienie psychomotoryczne,
10. zmniejszona energia lub zmęczenie.

Z depresją zmaga się 350 mln osób na całym świecie, w tym około 1,2 mln Polek i Polaków – według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to jedna z najczęściej występujących chorób na świecie i jedna z głównych przyczyn niepełnosprawności. Depresja jest najczęściej diagnozowana wśród osób w wieku 20-40 lat. Według statystyk, na depresję choruje dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn, ale to właśnie u mężczyzn odnotowuje się wyższy wskaźnik popełnianych samobójstw.

Konsekwencje nieleczonej depresji

Nieleczona depresja może prowadzić do poważnych konsekwencji – zarówno dla jednostki, jak i dla organizacji. Przewlekła depresja zwiększa ryzyko innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, wypalenie zawodowe czy uzależnienia. Może także przyczyniać się do problemów zdrowotnych, np. chorób serca, nadciśnienia czy osłabienia układu odpornościowego. Osoby cierpiące na depresję często mają trudności z koncentracją, podejmowaniem decyzji i realizacją zadań, co wpływa na ich wyniki zawodowe i może prowadzić do utraty pracy.

Nieleczona depresja powoduje częste zwolnienia lekarskie. Z drugiej strony, niektórzy pracownicy przychodzą do pracy mimo złego stanu psychicznego, co negatywnie wpływa na ich wydajność i atmosferę w zespole. Od stycznia do lipca 2024 roku z tytułu choroby własnej osobom ubezpieczonym w ZUS wystawiono 12,5 mln zaświadczeń lekarskich, łącznie na 138,4 mln dni absencji chorobowej. Z aktualnego raportu ZUS o absencjach wynika, że zaburzenia psychiczne są jedną z częstszych przyczyn zwolnień lekarskich (12,5% ze wszystkich rodzajów zwolnień – 17,2 mln dni). Osoby z depresją często wycofują się z życia społecznego, mają trudności w kontaktach z innymi, co może prowadzić do konfliktów, osamotnienia i dalszego pogłębienia problemu. W skrajnych przypadkach depresja może prowadzić do myśli i prób samobójczych.

Jak rozpoznać depresję u współpracownika?

Środowisko pracy ma ogromny wpływ na zdrowie psychiczne pracowników. Depresja najczęściej rozwija się w wyniku wysokich wymagań, presji i nadmiaru obowiązków, a także ciągłej potrzeby osiągania wyników. Brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników prowadzi do izolacji, a słaba komunikacja pogłębia poczucie samotności. Poziom stresu i niepokoju podnoszą także niepewność zatrudnienia i lęk przed utratą pracy. Z kolei brak równowagi między życiem zawodowym i prywatnym skutkuje przepracowaniem, co sprzyja obniżeniu nastroju. Firmy, które nie dbają o dobrostan psychiczny pracowników, często borykają się z wyższym poziomem absencji.

Osoby pracujące na różnych stanowiskach mogą doświadczać depresji w odmienny sposób. Zgodnie z modelem Karaska, pracownicy, którzy doświadczają wysokich wymagań przy jednoczesnym niskim poziomie kontroli nad wykonywanymi zadaniami, są bardziej podatni na stres i depresję. Objawów depresji częściej doświadczają również osoby pracujące na umowach krótkoterminowych lub w niepewnych warunkach zatrudnienia, a także pracownicy, którzy muszą tłumić swoje emocje (np. pracujący w obsłudze klienta i liderzy zespołów).

Nie każde chwilowe obniżenie nastroju i chandra oznacza depresję, ale istnieją pewne symptomy, które powinny zwrócić naszą uwagę, szczególnie jeśli utrzymują się przez co najmniej dwa tygodnie:

• wycofanie się z kontaktów i unikanie rozmów,
• spadek efektywności, trudności z koncentracją,
• częste zwolnienia lekarskie,
• apatia, brak motywacji do działania,
• zmiany w zachowaniu – większa drażliwość, skrajne reakcje emocjonalne,
• wzrost liczby błędów w pracy, trudność z podejmowaniem decyzji.

Jak wesprzeć współpracownika z depresją?

Jeśli zauważysz, że ktoś z Twojego zespołu zmaga się z obniżonym nastrojem, warto okazać wsparcie. Co można zrobić? Zacznijmy od tego, czego unikać. Nie powinniśmy:

• Oceniać, np. „Kiedyś byłeś taki wesoły. To toksyczne tak non stop się smucić”, „Po prostu jesteś leniwy”.
• Komentować, krytykować i wyśmiewać, np. „Psujesz humor innym”, „Jesteś wampirem energetycznym”.
• Na siłę doradzać, przedstawiając swoje „złote recepty” na szczęście, np. „Zacznij medytować albo uprawiać jogę, to Ci przejdzie”.
• Porównywać, np. „Inni mają zdecydowanie gorzej. Ludzie umierają na wojnie, a Ty wydziwiasz. Weź się w garść i doceń to, co masz”, „Ludzie tracą domy i jakoś żyją dalej”.
• Mówić: „Myśl pozytywnie! Życie jest piękne!”, „Rozchmurz się!”.

Zamiast tego, możesz:

• Okazać empatię i troskę – zapytać, czy wszystko w porządku, wysłuchać bez oceniania i doradzania.
• Zaoferować pomoc – np. w przejęciu części obowiązków na krótki czas, w znalezieniu rozwiązania, nienachalnego proponowania wspólnego spędzania czasu.
• Zachęcać do skorzystania z pomocy specjalisty – firmy mogą oferować dostęp do konsultacji psychologicznych w ramach benefitów pracowniczych i tworzyć różne psychoedukacyjne kampanie i warsztaty na temat zdrowia psychicznego.
• Edukować się na temat depresji – im większą masz wiedzę na temat tego, z czym zmaga się Twój kolega lub koleżanka z pracy, tym lepiej możesz go wspierać.

Jak tworzyć środowisko pracy sprzyjające dobremu zdrowiu psychicznemu?

Pracodawcy mogą odegrać kluczową rolę w przeciwdziałaniu depresji poprzez:

• promowanie otwartej komunikacji o zdrowiu psychicznym,
• szkolenia dla liderów i HR-owców w zakresie rozpoznawania i wspierania pracowników z depresją,
• elastyczne godziny pracy i możliwość pracy zdalnej,
• programy wsparcia psychologicznego i zdrowia psychicznego pracowników,
• budowanie kultury pracy opartej na współpracy i wzajemnym wsparciu.

Depresja w miejscu pracy to realny problem, który wpływa zarówno na pojedynczych pracowników, jak i na całą organizację. Odpowiednie działania profilaktyczne, wsparcie ze strony współpracowników i liderów oraz dbałość o zdrową atmosferę w pracy mogą znacząco zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia. Pracodawcy, którzy dbają o dobrostan psychiczny zespołu, nie tylko poprawiają komfort pracy, ale również zwiększają efektywność i poziom lojalności swoich pracowników.

Bibliografia:

1) https://medpr.imp.lodz.pl/pdf-92005-31528?filename=31528.pdf
2) https://www.prawo.pl/kadry/zachorowanie-na-depresje-a-miejsce-pracy%2C519977.html
3) Depression and Other Common Mental Disorders: Global Health Estimates, World Health Organization.
4) Karasek R. A., & Theorell,T., Healthy Work: Stress, Productivity, and the Reconstruction of Working Life, Basic Books, 1990.
5) Siegrist J., Adverse health effects of high-effort/low-reward conditions, Journal of Occupational Health Psychology, 1(1), 27–41, 1996.
6) Absencja chorobowa w Polsce I-VII 2024. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 2024.
7) Bakker A. B., & Demerouti E., The Job Demands-Resources model: State of the art, Journal of Managerial Psychology, 22(3), 309–328, 2007.
8) Dewa C. S., Thompson A. H., & Jacobs P., The association of treatment of depressive episodes and work productivity, Canadian Journal of Psychiatry, 56(12), 743–750, 2011.
9) Leka S., & Jain A., Health Impact of Psychosocial Hazards at Work: An Overview, World Health Organization, 2010.
10) Netterstrom B., Conrad N., Bech P., Fink P., Olsen O., Rugulies R., & Stansfeld S., The relation between work-related psychosocial factors and the development of depression, Epidemiologic Reviews, 30(1), 118–132, 2008.
11) ICD-11 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych)