Bliskość i autonomia. Jak znaleźć równowagę w związku?

Autonomia i bliskość – czym są w relacji?

Autonomia w kontekście relacji oznacza niezależność i możliwość samostanowienia, czyli prawo każdego z partnerów do decydowania o sobie. Z kolei bliskość, zwana również intymnością, to stan głębokiego emocjonalnego porozumienia dwóch osób, w którym przestrzeń osobista każdej ze stron może zostać przekroczona przez drugą stronę bez wywoływania dyskomfortu. Intymność to cecha bliskich, czułych, pełnych miłości relacji osobistych, wymagająca od partnerów wzajemnego zrozumienia i empatii. W związku romantycznym stale balansujemy pomiędzy potrzebą bliskości, a pragnieniem zachowania autonomii, starając się budować relację opartą zarówno na więzi, jak i niezależności.

Pięć cech osobowości a nasze potrzeby

Każdy z nas jest wyjątkowy. Oprócz podstawowych potrzeb niezbędnych do przetrwania, które są uniwersalne, posiadamy też zestaw specyficznych potrzeb, dostosowanych do naszego stylu osobowości i doświadczeń życiowych. Wynika to z różnic indywidualnych – odmiennych temperamentów i cech charakteru, jak również naszej dotychczasowej historii, która uczy nas, czego pragniemy, a czego wolimy unikać. Dotyczy to każdej sfery naszego życia, także związków romantycznych.

Nasze potrzeby mogą być silnie powiązane z cechami osobowości. W psychologii, jedną z podstawowych teorii cech osobowości jest Pięcioczynnikowy Model Osobowości, zwany „Wielką Piątką” opracowany przez Paula Costę i Roberta McCrae. Model tenzawiera pięć podstawowych cech, które posiadamy wszyscy, ale u niektórych osób poszczególne cechy mogą być bardziej wyraziste, u innych – mniej.

Wielka Piątka cech osobowości

1. Ekstrawersja – określa potrzebę obecności innych ludzi w naszym życiu oraz sposób, w jaki wchodzimy w interakcję z otoczeniem.
2. Otwartość na doświadczenie – odnosi się do potrzeby eksplorowania nowych doznań.
3. Neurotyczność – odzwierciedla nasz sposób reagowania emocjonalnego na różne sytuacje.
4. Sumienność – wiąże się z umiejętnością orientacji na realizację celów oraz zdolnością do samokontroli.
5. Ugodowość – opisuje naszą skłonność do zachowań prospołecznych i gotowość do współpracy.

W zależności od natężenia poszczególnych cech osobowości, nasze podejście do bliskości i autonomii w związku może się różnić. Oto kilka przykładów:

1. Osoba z wysoką ekstrawersją i dużą otwartością na doświadczenia prawdopodobnie będzie potrzebować więcej autonomii, co może wiązać się z poszukiwaniem stymulacji poza związkiem, np. poprzez częste wyjścia w gronie znajomych czy realizowanie nowych pasji.
2. Osoba o niskiej ekstrawersji i niskiej otwartości na doświadczenia może z kolei preferować znane, bezpieczne środowisko, wybierając spędzanie czasu w domu i wspólne aktywności z partnerem bez angażowania innych np. znajomych czy przyjaciół. Taka osoba może potrzebować więcej bliskości niż autonomii.

Analizując powyższy przykład widać, że jeśli osoby o tak różnych podejściach do bliskości i autonomii stworzyłyby związek, mogłoby to prowadzić do konfliktów, dopóki nie nauczyłyby się respektować potrzeb drugiej strony. Przyjrzyjmy się innemu rozkładowi cech:

1. Osoba z wysoką ugodowością i niską neurotycznością może stawiać na pierwszym miejscu potrzeby partnera i łatwiej dostosowywać się do jego zasad, także w kwestii autonomii i bliskości. Choć sama może potrzebować dużej bliskości, jednocześnie może mieć tendencję do zaniedbywania tej potrzeby na rzecz bardziej dominującego partnera.
2. Osoba o niskiej ugodowości i wysokiej neurotyczności nie unika konfliktów, a nawet może je prowokować. Może zatem mieć kłopot z utrzymaniem bliskości z partnerem i odczuwać silną potrzebę autonomii, której będzie stanowczo bronić, wszelkimi metodami.

Związek takiej pary może być wyzwaniem, gdyż jedna ze stron może łatwo przejąć kontrolę nad jego dynamiką, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do zaniedbania potrzeb partnera o wysokiej ugodowości i niskiej neurotyczności.

Co jeszcze może nas różnić?

Oprócz różnic w cechach osobowości, które wpływają na nasze potrzeby autonomii i bliskości, istnieje kilka innych czynników, które mogą mieć znaczenie

1. Styl przywiązania ukształtowany w dzieciństwie – jeśli w dzieciństwie doświadczyliśmy bezpiecznych więzi z rodzicami, prawdopodobnie będziemy łatwiej wchodzić w bliskie, pełne zaufania relacje z partnerem. Natomiast brak poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie może powodować strach przed bliskością
2. Poprzednie doświadczenia – jeśli w przeszłości byliśmy w związku, w którym potrzeby obojga partnerów były zaniedbane na rzecz zbyt intensywnej bliskości, możemy w kolejnej relacji zaznaczać własną potrzebę autonomii, aby uniknąć podobnych problemów.
3. Kontekst kulturowy i społeczny – czynniki takie, jak wartości kulturowe, pochodzenie społeczno-ekonomiczne i wychowanie, wpływają na nasz sposób komunikacji. Pary, które są świadome wpływów tych czynników i odpowiednio dostosowują swoje podejście, mogą skuteczniej radzić sobie z wyzwaniami, budując silniejsze, bardziej odporne na stres związki.

Znalezienie równowagi poprzez zróżnicowanie

Jak zatem zrozumieć własne potrzeby, a jednocześnie uwzględniać potrzeby partnera? Z podpowiedzią przychodzi koncepcja „zróżnicowania”, opisana przez psychologa, dr. Davida Schnarcha, który w swoich badaniach zajmował się zagadnieniem zdolności do pozostawania w związku z partnerem przy jednoczesnym zachowaniu poczucia własnej wartości i indywidualności. Schnarch sugeruje, że utrzymanie autonomii w związku pozwala partnerom na rozwój osobisty bez poczucia nadmiernej zależności. W zróżnicowanych związkach partnerzy potrafią trzymać się własnych przekonań, wartości i celów, jednocześnie szanując indywidualność partnera. Takie podejście wzmacnia równowagę między bliskością i autonomią. Zróżnicowanie nie oznacza emocjonalnego dystansu –wiąże się raczej z umiejętnością trzymania się własnych myśli, wartości i emocji nawet w obliczu różnic lub nacisków ze strony partnera.

Kluczowe elementy zróżnicowania według Davida Schnarcha

1. Samoukojenie – zróżnicowanie w relacji wymaga zdolności do radzenia sobie z własnymi emocjami, zamiast polegania na partnerze w tym zakresie. Schnarch podkreśla, że osoby w zróżnicowanych związkach potrafią samodzielnie radzić sobie z lękami i frustracjami, zmniejszając emocjonalne obciążenie partnera.
2. Podtrzymywanie osobistych wartości i granic – zróżnicowanie wiąże się ze świadomością własnych wartości i granic przy jednoczesnym szacunku dla drugiej osoby. To podejście pozwala obojgu partnerom zachować autentyczność i uniknąć nadmiernego uwikłania, w którym indywidualne tożsamości mogą się rozmywać.
3. Rozwijanie „solidnej elastyczności” – koncepcja ta odnosi się do bycia wystarczająco elastycznym, aby wspierać wzajemny rozwój, jednocześnie zachowując stabilne podstawy własnej tożsamości. Schnarch uważa, że solidna elastyczność pozwala partnerom otwarcie wyrazić swoje prawdziwe ja w sytuacjach konfliktu, bez poczucia zagrożenia dla własnych wartości.
4. Tolerancja dyskomfortu – zróżnicowanie wymaga zdolności do tolerowania dyskomfortu emocjonalnego, zwłaszcza sytuacjach konfliktu lub różnicy zdań. Schnarch podkreśla, że zdolność tolerowania dyskomfortu – zamiast unikania go poprzez dystans lub nadmierną bliskość – pozwala partnerom efektywniej radzić sobie z konfliktami i budować intymność opartą na autentyczności i szczerości.

Zapoznając się z powyższymi punktami, trudno nie zauważyć jak wiele samoświadomości wymaga to podejście. Kiedy dostrzeżemy tę zależność, nie będzie dla nas zaskoczeniem, że Schnarch w procesie tworzenia zdrowego zróżnicowania w związku, zaleca takie praktyki, jak autorefleksja i dążenie do samopoznania. Z biegiem czasu sprzyja to budowaniu poczucia własnej wartości i indywidualności, które wspierają zarówno intymność, jak i autonomię, umożliwiając dalszy rozwój związku.

Podsumowanie

Każdy romantyczny związek jest wyjątkowy, ponieważ opiera się na indywidualnych różnicach w osobowości, wartościach, stylach przywiązania i doświadczeniach życiowych. Oznacza to, że nie ma uniwersalnej recepty na sukces w relacjach. Badania psychologiczne wskazują, że choć pewne zasady, jak odpowiednia komunikacja, mogą wspierać zdrowe relacje, to elastyczność i umiejętność refleksji są niezbędne, aby uwzględnić odmienną dynamikę każdej relacji. Zdrowy związek opiera się więc na tym, by potrzeby obu stron były zaspokajane. O rodzaju i intensywności tych potrzeb decydujemy jednak samodzielnie, poprzez pracę nad głębokim zrozumieniem samych siebie.

^{Bibliografia:}

1. ^{American Psychological Association. (2015) APA Dictionary of Psychology (2nd ed.).}
2. ^{Costa P.T. Jr., McCrae R.R. (1989). The NEO – PI/NEO-FFI Manual Supplement}
3. ^{Odessa. FL.: Psychological Assessment Resources.}
4. ^{Schnarch, D. (2009). Intimacy and Desire: Awaken the Passion in Your Relationship. New York: Beaufort Books.}
5. ^{Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2007). Attachment in Adulthood: Structure, Dynamics, and Change. New York: Guilford Press.}
6. ^{Holland AS, Roisman GI (October 2008). Big five personality traits and relationship quality: Self-reported, observational, and physiological evidence. Journal of Social and Personal Relationships. 25 (5): 811–29. doi:10.1177/0265407508096697. S2CID 28388979}
7. ^{Gudykunst, W. B., & Nishida, T. (1983). The Influence of Cultural Individualism-Collectivism, Self Construals, and Individual Values on Communication Styles across Cultures. Human Communication Research, 9(3), 259–265.}