Ekopsychologia i ekoterapia – czym się różnią?
Ekopsychologia to dziedzina, która promuje odejście od egocentrycznego sposobu postrzegania świata na rzecz podejścia bardziej ekocentrycznego. Zwraca uwagę na to, jak refleksja nad naszym miejscem w świecie przyrody może wpływać na nasze zachowanie, czyniąc nas bardziej odpowiedzialnymi opiekunami środowiska. Takie podejście nie tylko wzmacnia poczucie troski o naturę, ale pomaga nam również w odczuwaniu przynależności do świata przyrody. Taka perspektywa może okazać się wpierająca, szczególnie w świecie, w którym tworzymy coraz więcej luźnych i płytkich więzi.
Z kolei ekoterapia jest formą terapii, która wykorzystuje środowisko naturalne i interakcje z przyrodą do poprawiania samopoczucia psychicznego i emocjonalnego. Metoda ta zakłada, że obcowanie z naturą może skutecznie zredukować stres, a także poprawić nastrój i zdrowie psychiczne. Badania pokazują, że obecność w naturalnym otoczeniu obniża poziom kortyzolu, zmniejszając uczucie niepokoju i łagodząc objawy depresji. Ekoterapia bywa stosowana jako uzupełnienie tradycyjnych form psychoterapii i obejmuje różnorodne metody.
Zarówno ekopsychologia, jak i ekoterapia podkreślają głęboką więź człowieka z naturą i jej fundamentalne znaczenie dla stanu zdrowia psychicznego i emocjonalnego.
Kąpiel leśna – dobroczynny wpływ lasu
Terapia leśna, obejmująca m.in. tzw. kąpiele leśne (jap. shinrin-yoku) to metoda ekoterapeutyczna, która wywodzi się z Japonii. Polega na zanurzaniu się w środowisku leśnym w celu doświadczenia relaksu i wzmożonej uważności. Badania przeprowadzone przez Qing Li, profesora nadzwyczajnego Nippon Medical School w Tokio, wykazały, że kąpiel leśna zmniejsza poziom kortyzolu, obniża tętno i ciśnienie krwi, a nawet poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego. Co więcej, ma także pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne – zmniejsza objawy lęku i depresji oraz koi zszargane nerwy, obniżając uczucia złości i gniewu. Jednym z kluczowych czynników terapeutycznych są fitoncydy – lotne związki organiczne emitowane przez drzewa, które wspierają proces regeneracji organizmu.
Hortiterapia – ogród na receptę
Hortiterapia, inaczej terapia roślinami lub terapia ogrodnicza, opiera się na aktywnym uczestnictwie w zajęciach ogrodniczych. Badania wskazują, że kontakt z roślinami nie tylko zmniejsza stres, ale zapewnia także poczucie spełnienia i pomaga poczuć się potrzebnym. Metoda ta może również zmniejszyć objawy depresji i zaburzeń lękowych i poprawić funkcje poznawcze, zwłaszcza u osób starszych. Dodatkowo – jeśli odbywa się w grupach – wspiera tworzenie więzi społecznych i buduje poczucie przynależności, co czyni ją wszechstronnym narzędziem terapeutycznym.
Dogoterapia – psi przyjaciele
Dogoterapia, czyli terapia z udziałem psów, opiera się na interakcjach z wyszkolonymi czworonogami, które wspierają regulację emocjonalną, zmniejszają objawy stresu i sprzyjają nawiązywaniu lepszych relacji społecznych. Badania pokazują, że kontakt z psami terapeutycznymi pobudza wydzielanie oksytocyny – hormonu przywiązana i relaksu – co pomaga łagodzić objawy lęku i depresji. Terapia ta znajduje zastosowanie w pracy z różnorodnymi grupami, w tym z dziećmi, osobami starszymi i pacjentami z zaburzeniami psychicznymi. Efekty dogoterapii obejmują nie tylko poprawę nastroju, ale również znaczące obniżenie poziomu stresu.
Ornitoterapia – obserwacja ptaków
Ornitoterapia to metoda terapeutyczna polegająca na obserwowaniu ptaków w ich naturalnym otoczeniu. Wyniki badań wskazują, że obserwacja ptaków nie tylko ułatwia relaksowanie się, ale budzi także pozytywne emocje, co przyczynia się do zmniejszenia objawów depresji i lęku. Potwierdziły to badania z 2016 roku autorstwa Daniela Coxa i Kevina Gastona. Co więcej, uczestnicy badania zgłaszali większe poczucie spełnienia i bycia potrzebnym. Ornitologia terapeutyczna może zatem poprawiać samopoczucie poprzez zaangażowanie się w otaczającą nas przyrodę i odwrócenie naszej uwagi od stresujących czynników w życiu osobistym i zawodowym.
Ćwiczenia na łonie natury
Aktywność fizyczna na świeżym powietrzu, taka jak spacery, jazda na rowerze, gimnastyka czy bieganie w otoczeniu zieleni, to nie tylko sposób na poprawę kondycji, ale również na redukcję stresu. Badania wskazują, że ćwiczenia wykonywane na łonie natury poprawiają nastrój i podnoszą samoocenę bardziej niż ćwiczenia w pomieszczeniach, ze względu na połączenie korzyści wynikających z ruchu z kojącym wpływem przyrody. Zaledwie 5 minut ćwiczeń na terenach zielonych może znacząco poprawić nastrój, zmniejszyć uczucie złości i napięcia oraz dodać nam energii. Co więcej, takie ćwiczenia mają również korzystniejszy wpływ na ciśnienie krwi niż ćwiczenia wykonywane w pomieszczeniach.
Hipoterapia – terapia z udziałem koni
Hipoterapia obejmuje interakcje z końmi w celu poprawy regulacji emocjonalnej i umiejętności społecznych oraz podnoszenia poziomu samoświadomości. Badania dowodzą, że czynności, takie jak pielęgnacja, wodzenie i jazda konna mogą zwiększyć pewność siebie i zmniejszyć niepokój – zwłaszcza u osób z zespołem stresu pourazowego (PTSD) czy osób ze spektrum autyzmu. Konie, dzięki swojej wrażliwości na ludzkie emocje, wspierają rozwój empatii i komunikacji niewerbalnej. Hipoterapia uczy także uważności i skupienia – interakcja z koniem wymaga bowiem od uczestnika pełnej obecności i zaangażowania.
Obserwacja nocnego nieba
Dark nature therapy to forma terapii, która wykorzystuje nocne aktywności w przyrodzie, takie jak oglądanie gwiazd, spacery w świetle księżyca czy obserwowanie nocnego życia natury. Jej celem jest zmniejszenie stresu oraz stworzenie przestrzeni do refleksji i wyciszenia. Badania wskazują, że ekspozycja na przyrodę w nocy może poprawiać jakość snu i koić umysł poprzez zmniejszenie ekspozycji na sztuczne światło. Nocna aktywność tego typu to również sposób na przeciwdziałanie „zespołowi deficytu natury” – szczególnie w przypadku osób przebywających w środowisku miejskim, które rzadko doświadczają naturalnej ciemności.
Ahoj, przygodo!
Ten rodzaj terapii opiera się na intensywnych aktywnościach na świeżym powietrzu, takich jak piesze wędrówki, wspinaczka czy biwakowanie, które mają na celu zwiększenie odporności psychicznej oraz budowanie poczucia skuteczności i umiejętności rozwiązywania problemów. Terapia ta jest szczególnie skuteczna w pracy z nastolatkami i młodymi dorosłymi borykającymi się z problemami behawioralnymi, zaburzeniami lękowymi czy depresją. Metaanaliza przeprowadzona przez Bowena i Neilla w 2013 roku wykazała, że terapia na łonie natury może prowadzić do poprawy samooceny, regulacji emocjonalnej i umiejętności interpersonalnych. Konfrontacja z nieznanym środowiskiem i stawianie czoła nieoczekiwanym wyzwaniom pozwalają uczestnikom rozwijać pewność siebie. Ponadto aktywności tego rodzaju zapewniają przerwę od współczesnych rozrywek, umożliwiając autorefleksję i rozwój emocjonalny.
Ekoterapia – dlaczego warto ją stosować?
Ekoterapia oferuje liczne korzyści, takie jak:
- Zmniejszenie stresu i niepokoju – zajęcia, takie jak terapia leśna czy obserwowanie gwiazd, mogą obniżyć poziom kortyzolu i sprzyjać relaksacji.
- Poprawa nastroju i regulacji emocjonalnej – spędzanie czasu na łonie natury często poprawia nastrój, pomaga radzić sobie z depresją i sprzyja budowaniu odporności emocjonalnej.
- Rozwój umiejętności społecznych i poznawczych – terapie, takie jak praca z końmi czy zajęcia ogrodnicze, wspierają zaangażowanie społeczne, rozwijają empatię i elastyczność poznawczą.
- Lepsza kondycja fizyczna i psychiczna – terapie przygodowe, ćwiczenia na łonie natury i hipoterapia zachęcają do ruchu, wpływając korzystnie na zdrowie fizyczne i psychiczne.
- Poczucie łączności z naturą – przebywanie w środowisku naturalnym sprzyja budowaniu poczucia przynależności i spełnienia.
Warto jednak pamiętać, że obcowanie z naturą nie musi odbywać się w formie specjalistycznej, zorganizowanej terapii. By czerpać ze wspierającego działania natury, wystarczy poświęcić chwilę na spacer, interakcję ze zwierzętami, czy choćby obserwację gałęzi najbliższego drzewa przez okno w bloku. Takie działania są ważne, bo każdy moment kontaktu z przyrodą może pozytywnie wpłynąć na nasze zdrowie w rozmaitych jego aspektach.
Bibliografia:
1. American Psychological Association, APA Dictionary of Psychology (2nd ed.), 2015.
2. Summers J. K. & Vivian D. N., Ecotherapy - A Forgotten Ecosystem Service: A Review, Frontiers in psychology, 9, 1389, 2018, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01389
3. Buzzell L. & Chalquist C., Ecotherapy: Healing with Nature in Mind, Sierra Club Books, 2009.
4. Li Q., Effect of forest bathing trips on human immune function, Environmental health and preventive medicine, 15(1), 9–17, 2010, https://doi.org/10.1007/s12199-008-0068-3
5. Soga M., Gaston K. J. & Yamaura Y., Gardening is beneficial for health: A meta-analysis, Preventive medicine reports, 5, 92–99, 2016. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2016.11.007
6. Frey S. & Harper, N., Healing with the Night: Investigations into Experiences of Natural Darkness in Overnight Recollective Practices, Ecopsychology, 2023, https://doi.org/15. 10.1089/eco.2022.0073.
7. Bachi K., Terkel J. & Teichman M., Equine-facilitated psychotherapy for at-risk adolescenta: the influence on self-image, self-control and trust, Clinical child psychology and psychiatry, 17(2), 298–312, 2012, https://doi.org/10.1177/1359104511404177
8. Srinivasan S. M., Cavagnino D. T. & Bhat A. N., Effects of Equine Therapy on Individuals with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. Review journal of autism and developmental disorders, 5(2), 156–175, 2018, https://doi.org/10.1007/s40489-018-0130-z
9. Zhu X., Suarez-Jimenez B., Zilcha-Mano S., Lazarov A., Arnon S., Lowell A. L., Bergman M., Ryba M., Hamilton A. J., Hamilton J. F., Turner J. B., Markowitz J. C., Fisher P. W. & Neria Y., Neural changes following equine-assisted therapy for posttraumatic stress disorder: A longitudinal multimodal imaging study, Human brain mapping, 42(6), 1930–1939, 2021, https://doi.org/10.1002/hbm.25360
10. Bowen D. & Neill J., A Meta-Analysis of Adventure Therapy Outcomes and Moderators, The Open Psychology Journal, 2013, https://doi.org/10.2174/1874350120130802001
11. Pretty J., Peacock J., Sellens M. & Griffin M., The mental and physical health outcomes of green exercise, International journal of environmental health research, 15(5), 319–337, 2005, https://doi.org/10.1080/09603120500155963
12. Beetz A., Uvnäs-Moberg K., Julius H. & Kotrschal K., Psychosocial and psychophysiological effects of human-animal interactions: the possible role of oxytocin. Frontiers in psychology, 3, 234, 2012, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2012.00234
13. Cox D. T. & Gaston K. J., Urban Bird Feeding: Connecting People with Nature, PloS one, 11(7), e0158717, 2016, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0158717
14. Barker S. B. & Wolen A. R., The benefits of human-companion animal interaction: a review, Journal of veterinary medical education, 35(4), 487–495, 2008, https://doi.org/10.3138/jvme.35.4.487