Jak skutecznie uczyć się w każdym wieku?

Proces nauki jest wpisany w życie człowieka od momentu narodzin do późnej starości. Według badaczy psychologii to właśnie uczenie się jest naszą podstawową umiejętnością, która pozwoliła nam przetrwać i rozwijać się jako gatunkowi. Wydaje się zatem, że skoro naukę mamy we krwi, powinna nam ona przychodzić łatwo i intuicyjnie. Nie zawsze jednak tak się dzieje a kwestii przyswajania wiedzy towarzyszy wiele mitów. Jak więc uczyć się skutecznie w każdym wieku?

03 września 2024

Mózg jak plastelina

Mózg ma zdolność zmieniania się i przystosowywania w reakcji na nasze doświadczenia. Im częściej powtarzamy zachowania i wzorce oraz utrwalamy zdobytą wiedzę, tym bardziej wzmacniają się nowo utworzone połączenia neuronalne w mózgu (powstają one gdy robimy coś po raz pierwszy). Im częściej powtarzamy jakieś zachowanie, tym lepsi i skuteczniejsi w nim jesteśmy. To oznacza, że nasz mózg dostosowuje swoją strukturę do sposobu naszego życia i stymulacji, jaką mu fundujemy. Jest to proces neuroplastyczności, czyli samoreorganizacji mózgu pod wpływem naszych doświadczeń. Mózg ma więc bardzo zaawansowane możliwości, które sprzyjają uczeniu się w każdym wieku.

Dlaczego warto uczyć się w każdym wieku?

Ludzie wraz z wiekiem często przestają wierzyć w swoją zdolność uczenia się. Myślą, że nie są już w stanie efektywnie przyswajać wiedzy, w związku z czym wielu z nich poddaje się przy pierwszych niepowodzeniach, a część w ogóle rezygnuje z nauki. Takie zachowanie może działać jak samospełniająca się przepowiednia – 50-latek myśląc, że nie jest w stanie nauczyć się języka niemieckiego, nie będzie podejmować takich prób. Tym samym nie będzie stymulować plastyczności swojego mózgu, co tylko umocni jego przekonanie o niezdolności do nauki. Tymczasem badacze nie mają wątpliwości – można, a nawet powinno się uczyć nowych rzeczy w każdym wieku! Przynosi to korzyści poprzez:

wzmacnianie poczucia własnej skuteczności, które rodzi się w nas, gdy realizujemy swoje cele,
prewencję zdrowia mózgu – uczenie się nowości (bez względu na to, w jakim wieku to robimy) stymuluje tworzenie nowych połączeń neuronalnych, co pomaga utrzymać mózg w dobrej kondycji,
możliwość elastycznego dostosowywania się do zmian, jakie pojawiają się w naszym życiu.

Lifelong learning jako silny trend w edukacji

W obecnych czasach, gdy zmiany są wszechobecne i naturalne, brak umiejętności przystosowywania się do nich może stanowić poważne wyzwanie. Ponieważ uczenie się jest w istocie formą przystosowywania się do zmian, staje się ono niezwykle potrzebną umiejętnością w dzisiejszym świecie.

Ideę tę w pełni podzielają twórcy pojęcia kształcenia ustawicznego (ang. lifelong learning), widząc w nim istotną kompetencję naszych czasów, w których coraz powszechniejsze jest np. zmienianie profesji przez jednego człowieka dwa, trzy czy nawet cztery razy w trakcie całej aktywności zawodowej. Takie zmiany mogą być dobrowolne, spowodowane chęcią rozwoju i podążania za ciekawością, ale również wymuszone tym, że wiele zawodów przestaje mieć zastosowanie lub zagrożonych jest automatyzacją. W rezultacie ustawiczna nauka jest codziennością, a nawet koniecznością, jaką wymusza na nas dynamicznie zmieniające się otoczenie.

Przechytrzyć własny mózg

Skoro już wiemy, że warto się uczyć, przyjrzymy się kilku sposobom, które mogą być pomocne w skutecznym przyswajaniu wiedzy. Z jednej strony bowiem mózg ma wszelkie zasoby, by efektywnie się uczyć, z drugiej jednak… nie lubi zmian i uwielbia chronić własną energię. Jak zatem pokonać wyzwania, które stawia przed nami nasz własny umysł? Oto kilka porad autorstwa dr Judy Willis, neurolożki i nauczycielki zajmującej się działaniem mózgu:

Łącz nowe z czymś, co znasz. Zawsze, kiedy zdobywasz nową wiedzę, postaraj się skojarzyć ją z czymś, co jest Ci już znane. Uczysz się robić wyrafinowane sushi? Przypomnij sobie, jak zawijasz tradycyjne polskie naleśniki z białym serem!
Skup się na znaczeniu, a nie brzmieniu. Gdy uczysz się nowych definicji i trudno Ci zapamiętać trudne słowa, spróbuj bardziej skupić się na ich znaczeniu niż na zapamiętaniu samych fonetycznych form. Na przykład, zapamiętując nazwę definicji „struktury wieloosobnicze”, zamiast próbować wkuć ją na pamięć, uzmysłów sobie, że „wieloosobnicze” oznacza, że w tej strukturze jest „wiele osobników”. Możesz też skorzystać z wyobraźni i wyobrazić sobie ową „wielość osobników” jakiegoś gatunku np. psów, by ułatwić sobie zapamiętanie.
Uruchamiaj zmysły. Warto wesprzeć pamięć poprzez zaangażowanie w proces uczenia się wzroku, słuchu, dotyku, węchu czy smaku. Dlatego właśnie wielu z nas lubi uczyć się języka angielskiego podczas oglądania seriali, które stymulują wzrok (napisy po angielsku) i słuch (słuchanie dialogów).
Rób sobie niespodzianki. Nuda może mocno utrudniać zaangażowanie w proces uczenia się, dlatego warto urozmaicać sobie naukę, szukać ciekawostek na dany temat lub korzystać z różnych sposobów przyswajania wiedzy.

Tylko czytanie? Niekoniecznie

Aby skutecznie się uczyć, warto wiedzieć, że nawet kilkakrotne przeczytanie danego tekstu bardzo często nie jest wystarczające. Czytanie to tylko jeden z elementów nauki, bowiem zapamiętywanie jest procesem, który wymaga większego zaangażowania niż przebiegnięcie wzrokiem po tekście. Warto zatem wesprzeć się poprzez:

wymyślanie własnych przykładów do czytanego materiału,
odrywanie się od książki po przeczytaniu fragmentu tekstu i wyobrażenie sobie, że jesteś nauczycielem, który ma opowiedzieć uczniom własnymi słowami o zjawisku, które właśnie poznaje,
wypowiadanie na głos, a nie tylko przebiegnięcie wzrokiem po tekście,
dzielenie partii do przeczytania na mniejsze części, z którymi pracujemy również w inny sposób, np. po przeczytaniu rozdziału o zasadach grawitacji, poszukaj podcastu lub filmu na ten temat z wiarygodnego źródła.

Czas i koncentracja

Warto pamiętać, że krótkie, ale regularne okresy uczenia się są o wiele bardziej efektywne niż wielogodzinne maratony z książką. Korzystne jest zatem dzielenie dużych zadań na mniejsze części, a następnie „wgryzanie się” w wiedzę za pomocą różnorodnych technik.

Często ogromną przeszkodą w nauce nowych rzeczy jest nieodpowiednio przygotowane otoczenie, pełne rozpraszających bodźców. Jeśli czujesz, że trudno jest Ci się skupić, wprowadź w życie poniższe wskazówki:

Na czas nauki wycisz telefon.
Wyznacz sobie specjalny termin, gdy możesz spokojnie oddać się nabywaniu nowej umiejętności i zadbać, by inne sprawy nie były na tyle pilne, by odciągnąć Cię od nauki.
Jeśli masz kłopot z utrzymaniem uwagi, zredukuj liczbę rozpraszaczy w pomieszczeniu.
Użyj własnej motywacji do nauki lub ciekawości jako napędu („Ależ będę się wspaniale czuć, gdy zamówię sobie danie w Rzymie, rozmawiając po włosku z kelnerem!”, „O co właściwie chodzi z tą medytacją? Dlaczego niektórzy ludzie ją uwielbiają? Muszę spróbować!”).

Twoje własne sposoby

Każdy z nas funkcjonuje nieco inaczej i ma swoje ulubione sposoby uczenia się oraz motywatory, które są wsparciem w chwili zwątpienia. Najistotniejsza w efektywnym uczeniu się jest zatem samoobserwacja i wyciąganie wniosków. Przed rozpoczęciem nauki możesz zadać sobie pytania, które pomogą Ci bardziej świadomie przejść przez cały proces:

Wolisz uczyć się w samotności i ciszy? A może to właśnie obecność innych ludzi pomaga Ci uczyć się nowych rzeczy?
Rywalizacja z innymi stresuje Cię czy napędza?
Słuchanie cichej muzyki podczas uczenia się na egzamin pomaga Ci czy Cię rozprasza?
Lepiej zapamiętujesz rano czy wieczorem?
Łatwiej Ci uczyć się jazdy na rolkach, gdy nikt nie patrzy na Twoje upadki czy w towarzystwie? A jeśli w towarzystwie, to czy ma być to towarzystwo nowicjuszy takich jak Ty, czy postawisz na lekcje z doświadczonym trenerem?
Co pomaga ci się uczyć, a co stanowi najczęstszą przeszkodę?

Dzięki odpowiedziom na powyższe pytania możesz wyciągać lekcje z dotychczasowych doświadczeń, a co za tym idzie – łatwiej nabywać nowe umiejętności. Warto również pamiętać, że o ile nasze preferowane warunki do nauki mogą zmieniać się na przestrzeni lat, to nie ma przeszkód, by skutecznie uczyć się w każdym wieku. Wręcz przeciwnie, jest to wspaniały trening dla naszego mózgu, który nie tylko utrzymuje go w lepszej formie, ale pomaga nam także wierzyć we własną sprawczość i podążać za ciekawością – bez względu na to kiedy się urodziliśmy.

_{Bibliografia:}

_{[1] Draganski, B. et al., Changes in grey matter induced by training. Nature 427, 311-312, 2004.
[2] Kruszewski Z. P., Półturzycki J., Wesołowska E. A. (red.), Kształcenie ustawiczne - idee i doświadczenia, Wyd. Naukowe Novum, Płock, 2003.
[3] McGuire S.Y. & McGuire, S., Teach Students How to Learn: Strategies You Can Incorporate in Any Course to Improve Student Metacognition, Study Skills, and Motivation, Stylus Publishing, LLC, 2016.
[4] Mackenzie A. M., Examination preparation, anxiety and examination performance in a group of adult students. International Journal of Lifelong Education, 13(5), 373-388, 1994.
[5] Willis J., Brain-Based Teaching Strategies for Improving Students’ Memory, Learning, and Test-Taking Success, Childhood Education, 2007.}