Lęk, strach, fobia czy obawy przed nieznanym?
Strach jest jedną z pięciu podstawowych emocji. To uczucie o dużej intensywności, które pojawia się w kontakcie z jakimś zagrażającym czynnikiem. Strach wywołuje natychmiastową reakcję obronną mobilizującą organizm do reakcji – walki, ucieczki lub zamrożenia. Uruchamia to w organizmie szereg zmian fizjologicznych, takich jak przyspieszenie akcji serca i wzmożone napięcie mięśni. Strach to naturalna, krótkotrwała reakcja na aktualne i konkretne zagrożenie. Jest emocją adaptacyjną, czyli pomaga nam przetrwać, prowokując działania chroniące nas przed niebezpieczeństwem.
W przeciwieństwie do strachu, lęk jest emocją długotrwałą, często wynikająca z mniej konkretnych źródeł. Charakteryzuje się uczuciem niepokoju i napięcia, któremu mogą towarzyszyć objawy somatyczne, takie jak napięcie mięśni, przyspieszony oddech czy szybsze bicie serca. Zazwyczaj jednak nie są one tak intensywne jak w przypadku strachu. Lęk wiąże się z przewidywaniem zbliżającego się niebezpieczeństwa, katastrofy lub nieszczęścia i może być wywołany poprzez samo wyobrażanie sobie tego typu zagrożenia.
Gdy lęk jest skierowany na konkretny bodziec może przybrać postać fobii. Fobia specyficzna to zaburzenie charakteryzujące się długotrwałym, nadmiernym i irracjonalnym lękiem przed określonym obiektem, czynnością lub sytuacją. Kontakt z przedmiotem fobii wywołuje silny dyskomfort, dlatego osoba cierpiąca na to zaburzenie unika sytuacji, w których mogłaby się z nim zetknąć, co znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie. Na przykład, osoba z fobią społeczną może przestać wychodzić z domu, aby nie spotykać innych ludzi. Fobie mogą dotyczyć np. określonych miejsc, bodźców fizycznych (np. dławienie się), zwierząt, widoku krwi czy zastrzyków.
Jakie są najważniejsze różnice między strachem a fobią?
- Strach przemija wraz z ustaniem zagrożenia, natomiast objawy fobii mogą utrzymywać się nawet po wyeliminowaniu niebezpieczeństwa.
- Strach to naturalna odpowiedź na realne i aktualne zagrożenie, podczas gdy fobia to irracjonalna odpowiedź na obiekt lub sytuację. Objawy fobii mogą występować nawet na skutek myśli czy wyobrażeń o danym bodźcu.
- Strach jest potrzebnym mechanizmem obronnym, ponieważ pomaga nam unikać niebezpiecznych sytuacji i zapobiegać urazom. Fobie natomiast utrudniają normalne funkcjonowanie, nie mając żadnej produktywnej funkcji.
Innym rodzajem dyskomfortu zbliżonym do strachu lub lęku może być obawa przed nieznanym – powszechne zjawisko w życiu wielu z nas. Obawa przed nieznanym pojawia się, gdy stajemy przed nowym wyzwaniem lub sytuacją, której nie doświadczyliśmy wcześniej. Towarzyszy temu uczucie niepokoju lub niechęci. Często emocje te ustępują po zetknięciu z nowym bodźcem, a na ich miejscu pojawia się euforia wynikająca z tego, że poradziliśmy sobie z nowym wyzwaniem. Zdarza się jednak, że obawa ta powstrzymuje nas przed podjęciem działań w nowej sytuacji.
„Wielka odwaga” według Brené Brown
Brené Brown, badaczka i autorka książek, jest znana ze swoich prac dotyczących wrażliwości, odwagi, empatii i wstydu. Jej badania i refleksje koncentrują się na zagadnieniach związanych z wrażliwością i odwagą, a także na rozwoju osobistym i budowaniu odporności psychicznej. Porusza także wiele tematów związanych z przezwyciężaniem obaw i konfrontacją z nieznanym. Przyjrzyjmy się bliżej niektórym z nich.
1. Zrozumienie roli wrażliwości. Brown podkreśla, że akceptacja własnej wrażliwości wiąże się z uznaniem swoich lęków i niepewności. To kluczowy krok ku odwadze i otwarciu się na doświadczenia – zarówno te negatywne, jak i pozytywne.
2. Odwaga ponad komfortem. W swojej pracy Brown wskazuje, że odwaga nie jest brakiem strachu, lecz zdolnością do działania pomimo niego. Sugeruje, że prawdziwa odwaga polega na stawianiu czoła obawom i wychodzeniu poza naszą strefę komfortu. Jej zdaniem, akceptacja dyskomfortu i niepewności prowadzi do rozwoju osobistego i budowania odporności.
3. Wstyd i strach. Brown pokazuje, jak silnie wstyd jest związany ze strachem. Uczucie wstydu często wynika z lęku przed byciem niewystarczająco dobrym lub przed oceną innych. Przezwyciężenie wstydu wymaga odwagi do bycia wrażliwym i dzielenia się swoimi doświadczeniami z innymi.
4. Koncepcja „wielkiej odwagi”. W swojej książce „Z wielką odwagą” Brown zachęca do „wielkiej odwagi”, co oznacza podejmowanie ryzyka i mierzenie się ze strachem w dążeniu do bardziej autentycznego i satysfakcjonującego życia.
5. Siła więzi. Brown podkreśla, że strach może prowadzić do izolacji, powodując uczucie opuszczenia i osamotnienia. Dzielenie się swoimi obawami i doświadczeniami pozwala nam budować głębsze relacje i podtrzymywać więzi. Otwieranie się przed innymi ludźmi pomaga przekształcić strach w odwagę, prowadząc do zacieśniania relacji i wzmocnienia poczucia przynależności do grupy.
6. Ćwiczenie odwagi. Brown podkreśla, że odwagę można rozwijać poprzez praktykę. Zachęca do podejmowania małych kroków w celu konfrontacji ze swoimi obawami.
Przezwyciężanie trudności może zwiększać naszą samoświadomość i prowadzić do wartościowych refleksji na temat naszego funkcjonowania. Jeśli nie zmagamy się z zaburzeniami lękowymi, a nasz strach związany jest z codziennymi wyzwaniami, zastosowanie propozycji Brené Brown może pomóc w poszerzeniu otwartości na doświadczenia oraz motywować nas działania, zwiększając poczucie sprawczości. Istnieją jednak sytuacje, w których nie powinniśmy mierzyć się z naszymi lękami samotnie.
„Bać się i robić” czy sięgnąć po profesjonalną pomoc?
W obliczu różnorodnych form dyskomfortu opartego na strachu łatwo poczuć się zagubionym w tym, co dokładnie odczuwamy. Często nie potrafimy określić, czy nasze uczucia są jedynie fizjologiczną reakcją na określoną sytuację, czy stanowią formę zaburzenia, która wymaga interwencji specjalisty. W psychologii kluczowe jest zrozumienie, czy doświadczamy cierpienia oraz czy dany stan znacząco obniża jakość naszego życia. Powinniśmy skorzystać z pomocy psychologicznej, gdy:
- doświadczamy lęku, który zakłóca codzienne życie oraz utrudnia funkcjonowanie w domu, pracy lub w sytuacjach towarzyskich,
- tak bardzo unikamy jakiegoś bodźca, który budzi w nas lęk, że ogranicza to nasze życiowe możliwości,
- odczuwamy intensywny niepokój w obliczu konfrontacji z obiektem fobii lub myśląc o nim,
- czujemy strach trwający sześć miesięcy lub dłużej, który nie ustępuje,
- doświadczamy częstych i uciążliwych fizycznych objawów lęku (np. kołatanie serca, zawroty głowy) lub ataków paniki.
Odcieni bojaźni jest wiele a każdy z nich może wpływać na nas w inny sposób. Niektóre lęki będą paraliżujące, inne – motywujące. Istnieją strachy, z którymi jesteśmy w stanie poradzić sobie sami lub z pomocą bliskich, ale są też takie, z którymi warto zwrócić się po profesjonalne wsparcie. Pokonanie lęku może zwiększyć naszą wiarę we własne możliwości i wywołać przyjemne uczucie euforii i radości. Warto jednak pamiętać, że nie ma obowiązku być walecznym w obliczu każdego strachu.
Bibliografia:
- American Psychological Association, APA Dictionary of Psychology (2nd ed.), 2015.
- LeDoux J., Emotion circuits n the brain, Annual Review of Neuroscience, 23(1), 155-184, 2000.
- Etkin A., & Wager T. D., Functional neuroimaging of anxiety: A meta-analysis of emotional processing in PTSD, social anxiety disorder, and specific phobia, American Journal of Psychiatry, 164(10), 1476-1488, 2007.
- American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.), 2013.
- LeBeau R. T. et al. Specific phobia: A review of DSM-IV specific phobia and preliminary recommendations for DSM-V, Depression and Anxiety, 27(2), 148-167, 2010.
- Brown B., Daring Greatly: How the Courage to Be Vulnerable Transforms the Way We Live, Love, Parent, and Lead, Gotham Books, 2012.
- Brown B., The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are, Hazelden Publishing, 2010.