Zdrowie psychiczne w Polsce
Dane z GUS i dane policyjne z lat 2017-2022 pokazują, że:
- 12 mln osób cierpi na zaburzenia psychiczne różnego rodzaju,
- 3,8 mln osób zmaga się z zaburzeniami lękowymi,
- 3,8 mln osób cierpi na depresję,
- 2,4 mln osób doświadcza bezsenności.
Statystyki wyraźnie wskazują na poważną skalę problemu, ale wiele osób nie korzysta jednak z odpowiedniej pomocy. Jednym z czynników, które mogą stanowić przeszkodę w udaniu się na specjalistyczną konsultację, są niewspierające i nieprawdziwe przekonania na temat zdrowia psychicznego.
Mity dotyczące zdrowia psychicznego
Wiele osób ma mylne wyobrażenia na temat zaburzeń psychicznych i korzystania z psychoterapii. Poniżej obalamy rozmaite mity dotyczące tych zagadnień.
Mit 1. Z psychoterapii mogą korzystać tylko osoby z silnymi zaburzeniami psychicznymi.
Psychoterapia jest pomocna dla każdego, kto mierzy się z wyzwaniami związanymi ze zdrowiem psychicznym lub potrzebuje wsparcia w radzeniu sobie ze stresem, relacjami czy życiowymi zmianami – a nie tylko dla osób z poważnymi zaburzeniami. Badania potwierdzają, że psychoterapia jest skuteczna w leczeniu różnorodnych problemów, takich jak lęk, depresja czy trudności w związkach. Dla wielu osób jest to także narzędzie do rozwoju osobistego i radzenia sobie z codziennością, nie tylko w kontekście leczenia zaburzeń psychicznych.
Mit 2. Psychoterapia wymaga długiego czasu, by była skuteczna.
Choć terapia może wymagać czasu, wiele jej form, takich jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT), zostało zaprojektowanych, jako krótkoterminowe i ustrukturyzowane podejścia. Badania pokazują, że znacząca poprawa może nastąpić już po 12-20 sesjach w przypadku problemów, takich jak depresja, lęk czy syndrom stresu pourazowego. Czas trwania terapii zależy od stopnia nasilenia problemu, jednak przekonanie, że zawsze zajmuje ona lata, jest często nieuzasadnione.
Mit 3. Zaburzenia psychiczne ustąpią z czasem.
Choć niektóre łagodne objawy stresu czy smutku mogą ustąpić samoistnie, poważne zaburzenia zdrowia psychicznego, takie jak depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne rzadko znikają bez leczenia. Często wymagają one interwencji, aby zapobiec ich pogłębieniu. Nieleczone problemy psychiczne mogą prowadzić do poważniejszych komplikacji, takich jak np. przewlekły stres. Badania wskazują, że wczesna diagnoza i leczenie mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu postępowi zaburzeń psychicznych.
Mit 4. Zaburzenia psychiczne są rzadkością.
W rzeczywistości zaburzenia psychiczne mogą dotknąć każdego, a liczba osób, które się z nimi zmagają, stale rośnie. Na przykład, w 2017 roku na depresję cierpiało aż 264 mln osób na całym świecie.
Mit 5. Leczenie farmakologiczne zmienia osobowość.
W niektórych przypadkach leczenie zaburzeń psychicznych wymaga stosowania leków. Leki przeciwdepresyjne lub stabilizatory nastroju mają na celu łagodzenie objawów. Pomagają zrównoważyć substancje chemiczne w mózgu, a co za tym idzie – poprawić nastrój, uśmierzyć lęk lub psychozę bez zmiany osobowości. Na przykład SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) są powszechnie stosowane w leczeniu depresji i stanów lękowych, a badania pokazują, że nie zmieniają one cech osobowości.
Mit 6. Leczenie psychiatryczne jest powodem do wstydu.
Warto zrozumieć, że problemy psychiczne czy zaburzenia nastroju często wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania mózgu. Zaburzone wydzielanie neuroprzekaźników, czy utrwalone, niewspierające przekonania mogą znacznie obniżyć jakość naszego życia i powodować cierpienie. Nie dzieje się tak z naszej winy, dlatego ważne jest, by postrzegać leczenie psychiatryczne tak samo, jak każdą inną formę pomocy medycznej.
Psycholog, psychiatra a może psychoterapeuta?
O zdrowie psychiczne dbają psycholodzy, lekarze psychiatrzy oraz psychoterapeuci. Oto kluczowe różnice między tymi specjalistami oraz informacje na temat problemów, którymi się zajmują:
Psycholog to specjalista przeszkolony w zakresie testów psychologicznych, terapii i doradztwa. Nie przepisuje leków. W jego obszarze działalności znajdują się:
- Doradztwo. W przypadku łagodnych lub umiarkowanych problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak zaburzenia schematów myślowych czy adaptacyjnych, psycholog może zaproponować krótkotrwałą, opartą na dowodach naukowych interwencję.
- Oceny i testy zaburzeń behawioralnych i poznawczych. Psycholodzy są przeszkoleni w zakresie przeprowadzania kompleksowych testów zaburzeń, takich jak trudności w uczeniu się, ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu czy zaburzenia osobowości, a także testy dotyczące cech osobowości człowieka. Takie oceny wspierają diagnozowanie zaburzeń i pomagają w opracowaniu planów leczenia.
Psychiatra to lekarz medycyny, który specjalizuje się w diagnozowaniu i leczeniu chorób psychicznych, łącząc podejście medyczne z psychologicznym. Psychiatrzy to jedyni specjaliści w dziedzinie zdrowia psychicznego, którzy mogą przepisywać leki, co bywa niezbędne w przypadku poważnych zaburzeń. Obszary, w których pomocny będzie psychiatra to:
- Zarządzanie lekami. Pacjenci cierpiący na zaburzenia, takie jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja kliniczna czy zaburzenia lękowe mogą wymagać leczenia farmakologicznego, ponieważ często jest ono niezbędne do stabilizacji objawów tych zaburzeń. Psychiatrzy specjalizują się w monitorowaniu efektów działania leków i dostosowywaniu ich dawek.
- Ciężkie lub złożone objawy. Osoby doświadczające psychozy, myśli samobójczych lub poważnych zaburzeń nastroju powinny zwrócić się po pomoc do psychiatry, który jest lepiej przygotowany do zapewnienia natychmiastowych interwencji medycznych, w tym hospitalizacji oraz intensywnego leczenia.
- Powikłania medyczne. Problemy zdrowia psychicznego związane z innymi schorzeniami, takimi jak zaburzenia neurorozwojowe, demencja czy depresja po udarze, często wymagają dodatkowej opieki psychiatrycznej.
Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła profesjonalne szkolenie (trwające zazwyczaj 4 lata) i posiada licencję do leczenia zaburzeń psychicznych, emocjonalnych i behawioralnych przy pomocy technik psychologicznych. Psychoterapeuta nie przepisuje leków – jego wsparcie polega na regularnych, cotygodniowych sesjach z pacjentem, które trwają ok. 50 minut.
Podczas tych spotkań psychoterapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć trudności, z którymi się zmaga, oraz wspólnie wypracować bardziej wspierające sposoby myślenia i zachowania. Psychoterapia może przebiegać w różnorodny sposób, w zależności od nurtu, jaki reprezentuje dany psychoterapeuta. Wyróżniamy m.in. nurt poznawczo-behawioralny, psychodynamiczny, terapię systemową, Gestalt i terapię humanistyczną.
Jeśli zauważasz u siebie poważne objawy, które mogą wymagać leczenia farmakologicznego, zwykle najlepszym wyborem będzie psychiatra. Jeśli szukasz interwencji terapeutycznych i długoterminowego wsparcia bez konieczności stosowania leków, bardziej odpowiedni będzie psychoterapeuta. Jeśli potrzebujesz doradztwa, chcesz wykonać testy psychometryczne lub wahasz się, do kogo zwrócić się z problemami, warto udać się na konsultację do psychologa. Specjalista ten fachowo doradzi, gdzie najlepiej szukać pomocy. Warto również pamiętać, że w wielu przypadkach może być konieczne połączenie leczenia psychiatrycznego z terapią, np. w przypadku ciężkiego epizodu depresyjnego.
Bibliografia:
- American Psychological Association, How long will it take for treatment to work?, 2017.
- American Psychological Association, APA Dictionary of Psychology (2nd ed.), 2015.
- Kaczkurkin A. N. & Foa E. B., Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: an update on the empirical evidence, Dialogues in clinical neuroscience, 17(3), 337–346, 2015.
- American Psychiatric Association, Practice Guideline for the Treatment of Patients with Major Depression, 2000.
- Schofield M. J., Mumford N., Jurkovic D., Jurkovic I. & Bickerdike A., Short and long-term effectiveness of couple counselling: a study protocol. BMC public health, 12, 735, 2012.
- Patel V., Flisher A. J., Hetrick S. & McGorry P., Mental health of young people: a global public-health challenge. Lancet (London, England), 369(9569), 1302–1313, 2007.
- Spencer J. et al., Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017, The Lancet, Volume 392, Issue 10159, 1789 – 1858, 2017.
- Jylhä P., Ketokivi M., Mantere O., Melartin T., Holma M., Rytsälä H. & Isometsä E., Do antidepressants change personality?--a five-year observational study. Journal of affective disorders, 142(1-3), 200–207, 2012.
- Tolin D. F. and Worden B. L., Combining Pharmacotherapy and Psychological Treatments for OCD, The Oxford Handbook of Obsessive Compulsive and Spectrum Disorders, Oxford Library of Psychology, 2012 (ed. 2018).
- Levenson J. L., The American Psychiatric Publishing Textbook of Psychosomatic Medicine: Psychiatric Care of the Medically Ill, American Psychiatric Pub, 2011.