Czym jest tożsamość finansowa?
Jak wyjaśnia Piotr Łabuz - psycholog i ekspert w obszarze coachingu finansowego: „Tożsamość finansowa to ogół zasobów odpowiadających za decyzje finansowe i działania”. Składamy się z wielu tożsamości finansowych. Zwykle jedna z nich jest dominująca i w największym stopniu wpływa na nasze działania oraz emocje związane z pieniędzmi.
Tożsamość finansowa ma źródła w sześciu obszarach:
- mózg i neurobiologia
- temperament i osobowość
- samoocena
- wartości i motywatory
- przekonania
- nawyki
Tożsamość finansowa jest skorelowana z cechami osobowości i temperamentu, więc jest niezwykle trudna do zmiany. Choć temperament oraz część każdej cechy z tzw. Wielkiej Piątki Cech Osobowości są uwarunkowane biologicznie, to mamy ogromny wpływ na inne obszary - zwłaszcza na nasze przekonania i nawyki, wartości i motywatory oraz samoocenę. Od lat pracuję z klientami nad tymi kwestiami podczas sesji coachingu.
Nasze podejście do finansów szczególnie wysoko jest skorelowane z sumiennością (jest ona jedną z cech osobowości). Osobom wysoko sumiennym zwykle łatwiej jest oszczędzać oraz racjonalnie gospodarować pieniędzmi. Oczywiście również osoby nisko sumienne mogą nauczyć się tych umiejętności, ale zazwyczaj muszą w to włożyć większy wysiłek.
Mamy także pewien wpływ na funkcjonowanie naszego mózgu. Wiadomo, że jeżeli jesteśmy chronicznie niewyspani, źle się odżywiamy, mamy niedobór witamin i mikroelementów lub nadużywamy substancji psychoaktywnych, to nasz mózg będzie funkcjonował znacznie gorzej. Będziemy podejmować mniej trafne decyzje – także w obszarze finansowym. Trudniej nam będzie pracować nad sobą, zmieniać przekonania na zdrowsze dla naszej psychiki czy pracować nad wzmacnianiem dobrych nawyków oraz eliminacją działań, które nam szkodzą np. robieniem kompulsywnych zakupów lub zbyt ryzykownym zarządzaniem pieniędzmi.
Nasz mózg będzie także gorzej funkcjonował w strachu czy w innych silnych emocjach, dlatego podejmując decyzje finansowe, powinniśmy robić to na chłodno. Odłożyć na bok zarówno emocje negatywne (np. strach), jak i emocje przesadnie pozytywne (np. ekscytacja czy hurraoptymizm). Jest to niezbędne zwłaszcza przy decyzjach brzemiennych w skutki: np. wzięcie wysokiego kredytu lub pochopna sprzedaż akcji w panice - gdy ceny spadają.
Pracując nad sobą – także w obszarze lepszego zarządzania finansami – warto zrozumieć, w jaki sposób funkcjonuje nasz mózg i jak to przekłada się na emocje oraz decyzje. Szczególnie ważne jest zrozumienie, jak działa nasze ciało migdałowate i ośrodek nagrody.
O tym, jaką mamy tożsamość finansową, możemy przekonać się zarówno poprzez samoobserwację oraz analizę naszych reakcji, działań i doświadczeń, jak również możemy ją zdiagnozować odpowiednimi kwestionariuszami (np. Skala Postaw Wobec Pieniędzy lub Kwestionariusz autorstwa Olivii Mellan).
Typy tożsamości finansowej
Olivia Mellan – ekspertka od psychologii pieniądza i coach finansowa – wyróżnia 6 podstawowych typów tożsamości finansowej. Z uwagi na ograniczone ramy artykułu, jedynie skrótowo opiszę najważniejsze cechy poszczególnych typów.
- „Zamartwiacz” - to osoba, która przesadnie martwi się o finanse w sposób nieadekwatny do sytuacji. Przykładowo taki człowiek, nawet jeśli ma dość dobrą sytuację finansową, to i tak będzie ciągle obawiać się, że ma za mało pieniędzy lub może je stracić.
- „Hedonista” - uwielbia wydawać pieniądze i z nich korzystać.
- „Ciułacz” - lubi gromadzić pieniądze, gdyż kojarzą mu się z bezpieczeństwem. Niechętnie je wydaje.
- „Ignorant” - unika zarówno odpowiedzialności związanej z pieniędzmi, jak i wiedzy o zarządzaniu nimi. Nie chce zaprzątać sobie głowy takimi sprawami, jak wpływ kursu franka szwajcarskiego na wysokość kredytu mieszkaniowego, który będzie miał do spłaty...
- „Menedżer” - pieniądze to jego żywioł. Dąży do tego, aby mieć je w dużych ilościach i aktywnie pomnażać. Dla niego sukces w sferze finansowej jest niezwykle ważny i ukierunkowuje swoje działania, aby go odnieść.
- „Asceta” - to osoba, której na poziomie świadomym lub nieświadomym pieniądze kojarzą się z czymś złym i niemoralnym. Często koncentruje się jedynie na zaspokojeniu podstawowych potrzeb i niewiele robi, aby podnieść swoje zarobki. Taka osoba zwykle woli ograniczać swoje potrzeby, niż aktywnie podejmować działania mające na celu polepszenie sytuacji finansowej.
Dlaczego warto znać typ swojej tożsamości finansowej?
Tożsamość finansowa ma ogromny wpływ na to, jak postępujemy w szeroko pojmowanym zarządzaniu naszymi finansami. Warto więc mieć świadomość, jacy jesteśmy i dlaczego działamy w taki, a nie inny sposób.
Choć nie ma dobrego ani złego, prawidłowego lub nieprawidłowego typu tożsamości finansowej, to każdy z nich ma swoje mocne i słabe strony. Dlatego niektóre działania (np. oszczędzanie lub wydawanie) przychodzą nam łatwiej, a inne trudniej.
W ramach coachingu finansowego możemy pracować nad lepszym zrozumieniem pozytywnych i negatywnych konsekwencji naszego typu osobowości i tożsamości finansowej, a także nad uczeniem się wzmacniania dobrych aspektów oraz pracy nad tymi niekorzystnymi.
